Makedonyalilar hakkinda ilginc bilgiler

1) Makedonyalilar, Spartalilar gibi Dor agirlikli bir Grek gruptur. Ancak Spartalilar bile kultursuzlukte bu grup kadar ileri gitmemisti. Makedonya dilinde cok az ozel isim vardi. Bu yuzden Makedon tarihini irdelemek apayri bir zorluga sahiptir.

Ornegin Alexandros' un babasi Philip in iki erkek sevgilisi vardi, ikisinin de adi Pausanias' ti. Daha once sevgilisi olan Pausanias' ta kiskancliktan, buyuk ihtimalle, Olympias (Mytrale)' in destegi ile Philip' i katletti. Daha cok ornek var. Amnytas, Perdiccas, Alexander gibi isimler Makedon tarihi ile ilgilenen insanlari hep zorlar.

2) Alexander 1 doneminde, meshur Xerxes isgali baslamisti Yunan yarimadasina (MO 480). Alexander 1, Makedonya krali, uyaniklik yapti, ve Persleri destekledi. O vakitlerde Makedonyalilar korkaklilari, askeri beceriksizlikleri ile nam salmis, garibani oynuyorlardi.

3) Alexander' den iki sonraki kral Perdiccas doneminde, Makedonlar uyandi ve grek dunyada sayginlasmak icin Helenlesmek gerektigini anladi.

4) Perdiccas 1 doneminden kisa sure sonra Philip (Iskender in babasi) donemi baslayacakti. 1. maddeyi hatirlatarak gireyim, bir baska Perdiccas 2, Philip i dunyanin en buyuk salakligini yaparak, donemin en buyuk askeri gucu Thebes' e yollamisti. Thebes sehri, Spartalilardan yunanlilarin en buyuk askeri gucu unvanini, Sacred Band (Kutsal Boluk) askerlerinin Leuctra da Spartalilari yenmesi ile almisti. Philip burada turlu askeri taktikler ogrendi. Hedefini koydu: Mukemmel bir piyade sistemi kurmaliydi.

5) Once Philip, sonra da Alexandros Pers seferi icin, baskomutan olarak Helen dunyasi ileri gelenleri tarafindan atandilarsa da perslerin bile ugrastiramadigi kadar Makedonlari isyanlari ile ugrastirdilar. Oyle ki, Alexandros Pers seferine cikmadan once (334-331 Pers seferi, 3 yil surdu), 2 yil da isyan eden yunan ve trakya kabileleri ugrasti, tabii asil ugrastiran yunan sehirleri oldu.

6) Granicus (334) ve Issus (332) savaslarinda en cok Mekadon askerini (neredeyse tamamini), Pers ordusunun nufus acisindan maksimum 1/3 unu olusturan yunan askerler oldurdu.

7) Savas cigliklari alalalalalalalala idi.

8) Alexandros tam bir Iliada tutkunuydu. Oyle ki Issus' tan sonra Darius' un elmas suslemeli kutusunu ele gecirdi. Hazineler hep baskasina dagitti ama bu kutuyu kendine aldi. Herkes bu delinin ne yapacagini beklerken, o deliligini yapti: Olene kadar Iliada' sini o kutuda tasidi.

9) Issus' ta Darius III, Aleksander' i bacagindan yaraladi. Bu onun ne kadar yakin dovusu sevdiginin gostergesi. Ve ustelik Darius' a ne kadar yaklastiginin gostergesi.

10) Marlborough Blenheim da, Napoleon Austwildz (cetrefil bir adi var, tam yazamiyorum)' de Guagamela savasindaki ekolon taktigini uyguladi. Alexandros' un Guagamela' daki taktiklerini, Mustafa Kemal Sakarya' da cok ama cok genis bir cografya da tekrarlayarak, adini dunya askerlik tarihine kazidi. Alexander' in 10 mil uzunlugunda bir cizgide yaptigi taktigi, hem de acemi askerlerle 100 milde yapti. Tabii bir cok ekleme var, ama temelde ekolon taktigini uyguladi. BU taktik hava savaslarinda bile uygulanir.

Taktik nasil: Alexander sag kanadi, Parmenio sol kanadi aldi hep. (Aleksander omrunde sadece sol kanatta Chaeronea savasinda bulundu. Cunku Makedon sol kanadi, Thebes Sacred Band' inin onundeydi.) Alksander' in sag kanadi 45 derece geriye dogru egimle acildi. Bu da Bessus komutansidaki Pers sol kanadini acilmaya zorladi. Makedon sag kanadi geri cekilirken, merkezi ileriye dogru hareket etti. Iste buna ekolon deniyor. Tabii bu ekolon da Bessus (Pers Sag kanadi) ile Darius (Pers merkezi) arasinda bir bosluk yaratti. Buradan da Companion Cavalry adi verilen birligin basini cektigi Makedon taarruzu basladi.

Piyade egitim ve doktrin tarihi Philip' ten (Phalanx i bu adam buldu, babasi bizim Iskender' in) once ve sonra diyerek ayrilmayabilir. Ancak piyade askeri taktikleri Aleksander' den once ve sonra olarak ayrilir. Baba ogul pek guzel degistirdiler tarihi.

11) Xenophone's Anabasisi' nde, MO 401 yilinda, Cunaxa muharebesinde iki kardes Cyrus ve Artaxerxes (Ardashir) Pers tahti icin kapisti. Cyrus' un 10000 Yunan parali askeri vardi. Muharebenin en elit gucu olmalarina ragmen, Cyrus ve generalleri olunce, lidersiz kaldilar. Bu 10000, Karadeniz' e cekildi. Bu yuruyus iste Xenophon' un anabasisi olarak adlandirilir.

Cunaxa taktikleri cok onemliydi. Cyrus' un elit Yunan piyadelerine karsi, acik alanda Artaxerxes' in atlilari onemli isler basarmisti. Acik alanda unutulmamali ki, suvarilerin manevra alanlari cok genistir ve bu buyuk bir avantajdir. Darius ayni teknigi, MO 331 yilinda Guagamela' da Megas Alexandros' a karsi denedi. Babylon' un korunmasi bu plana bagliydi.

Once Alexandros' u Firat' i gecmeden once guneye dogru surmek istedi cunku Firat' in batisi duzluktu. Ancak, Hephaiston, oncu gruplarin komutani olarak bir kopru yapti ve Alexandros Firat' i gecmeyi basardi.

Buyuk Kral Darius III yine de sansini yitirmemisti ve bir baska duzlukte, kuzey Irak' ta Erbil sehri yakinlarindaki Guagamela' da Yunan ordusu ile karsilasti. Aslinda Granicus (MO 334), Issus (MO 333) ve Guagamela (MO 331)' da hep muharebe sahasini secen Persler olmustu, ama ucunu de kaybettiler.

12) Eger bu tarihsel zinciri analiz ederseniz:

a) Greco-Pers Savaslari
b) Pelepones Savaslari
c) Cunaxa' da Pers Ic Muharebesi
d) Alexandros' un Anabasis' i

Persler' in Yunan ic cekismelerini cok iyi kullandigini gorebilirsiniz.Persler belki MO 480 yilindaki Xerxes I' in seferinde Atina demokrasisini yikamadi ama Spartalilar bunu Atinalilar' in yerine Perslerden aldiklari finansman ile Pelepones savaslarinda basardilar. Persler, MO 480-479' daki Greko Pers savaslarinda, Makedonyalilar ve Thebeslileri, MO 440-400 lerdeki Pelepones savaslarinda Spartalilari, ve en son Alexandros' un harekatinda yine Atinali muhalifler ile Spartalilar basta olmak uzere Yunan muhalifleri kullanmisti.

Daha once de belirttigim gibi, Makedon ordusuna, en onemli direnisi Persler' in Yunan parali askerleri gostermisti. Alexandros' un ordusu Persepolis' e ulastiginda, Yunanlilarin moralini bozmak icin sakat birakilmis parali Yunan askerleri ile karsilasildi. Bu da Alexandros' un moralini bozmak yerine sinirlerini bozdu ve Persepolis yakildi.

13) Alexandros III belki de babasi Phillippos kadar buyuk bir taktisyen degildi, ama cok daha buyuk bir stratejisyendi. Issus (Hatay civarlarinda) savasi (MO 333)' ndan sonra, Babil' e yurumek yerine, butun Dogu Akdeniz limanlarini kontrol altina alip, Perslerin Bati' daki aktivitelerine son verdi. Fenike ve Misir dunyasinda sadece Gaza ve Tyre direnis gosterdi, buralar da yakildi.

Ozellikle tyre kusatmasi tam bir basyapittir. tyre bir kiyiya yakin bir adacikti. Ada ile kiyinin arasinda kalan deniz 40 ila 40 feet arasinda maksimum derinlige sahipti. Alexandros once bir iskele yaparak bu adayi karaya bagladi. Ardindan diger Yunan ve Fenike deniz guclerini yanina alarak adayi denizden kusatti. Adanin guneydogu kiyisindaki Misir limanindaki duvari yikti. Ve Tyre ele fethedildi.

Ikk basta Tyre' liler bu iskele yapimi ile alay ediyordu. Sonra olayin ciddiyetini anlayanlar karilarini ve cocuklarini gemilerle Tyre' den uzaklastirdi.

14) Alexandros, Parmenio' nun varligindan son derece huzursuzdu (Bir baska Alexandros' un tutuklanmasi ile ilgili bir mevzu ile patlak verdi). Ectabana' da iken, kardesi Nicanor' un cenazesinden donen Philotas' i (Parmenio' nun oglu), ihanet ile sucladi ve oldurdu. Sonra da Parmenio' yu oldurdu. Plutarchus' un dedigi gibi, bir hic ugruna oldurulduler.

15) Perslerin yaninda Rodoslu, Memnon adinda bir deha vardi. Acik konusmak gerekirse, Aleksander' in isini daha en basinda bitirebilecekken, Perslerin burunlarinin buyuklugu ile plani gerceklestirilmedi.

Plani cok ama cok etkiliydi. Daha once de bahsettigim gibi , ana karada isyan eden YUnan sehirlerinin hizaya getirilmesi sebebi ile Aleksander' in kasasi bosaldi. Aleksander babasi gibi ekonomiden hic anlamayan bir fatihti. Memnon, devirde yasayan herkes gibi butun bunlari biliyordu, ve Makedonyalilarin ikmali isgal ettigi bolgelerin tarlalarindan yapacagini bildiginden, tum tarlalarin yakilmasini, Alexander ve ordusunun Anadolu' da acliga hapsedilmesini ve savasin yunan ana karasina tasinmasini onerdi. Makedonya kendisini savunamazdi. Planin islememesi icin hicbir sebep yoktu, ama Darius III, colugu cocugu bu kadar ciddiye almayalim diye, Imparatorluk ordusu da degil, Anadolu Satraplarinin ordusunu Granicus' a yolladi (MO 334). Tabii sonuc malum.

Bu Rodoslu Memnon' un oldurdugu kadar Makedonyali' yi kimse olduremedi. Halikarnas' ta da onemli bir direnis yapti Memnon.

Alexander Gordion' da iken, Pers krali artik hatasini anlamis, Memnon' u Anadolu ordulari komutani yapmisti. Memnon, cok guclu bir donanma kurmus, Sparta Krali Agis ve Atinalilar ile anlasmisti. Anavatanda Antipater (Alexander Makedon anavatanini Antipater adinda bir yasli adama devretmisti, Alexander olunde, oglu Cassander burayi yonetecek) umutsuzca aci sonu beklerken, tanri Alex' e yardim etti de Memnon oldu. Yoksa Makedonya gidecekti. Sparta, Atina, Memnon (Yani butun Yunan dunyasi) + Persler korunmasiz bir kara parcasina saldiracaklardi.

16) Alexander filminde cok hata vardi. Mesela filmdeki son Hintliler savas tamami ile yanlisti. Oncelikle, su meshur Sutlej nehri kenarindaki devam edelim/etmeylim tartismasini bir kenara alalim.

Iskender' in Hintlilerle yaptigi o meshur savasin adi Hydaspes' tir ki bu savasta oylesine bir zafer kazandi ve bu savas en buyuk zaferidir Iskender' in derler.

Suvarisinin sag kanadi oylesine bir yuklenir ki Hint sol kanadina, Hint sag kanat suvarisi yardima sol kanada gecer. Bu esnada Coenus komutasindaki Iskender sol kanadi da arkadan dolanir ve Hint Suvarisini cevirirler.

Gobekten dalan Phalanx' ta fillerin isini bitirir.

Bu savas Hydaspes nehri kenarinda oldu.

Gelelim Sutlej nehri kenarindaki tartismaya. Bu tartismayi Iskender disindakiler kazandi. Cunku Hephaistion da dahil herkes donme taraftariydi. Bu tartismadan sonra pillarini pirtilarini toplayip donduler. Adamin onunde kimse duramadi arkadaslar.

Neyse asil bant simdi kopacak. Iskender, tam bir cocuk gibiydi, cok sinir etti bu durum onu. Ordusuna kafasinda cezayi kesmisti. Geri donus yolunda ceza olarak ordusunu colden dimdirek yuruttu.

17) Antik Yunan medeniyetlerinde, erkek sevgililer arasinda yas farki olurdu. Spartalilari anlatirken de deginmistim, blug cagindaki bir erkekle olgun bir erkek sevgili olurdu. Alexandros ile Hephaestion arasindaki ask, ayni yaslarda olduklarindan, o devrin olculerinde sapkinlik olarak kabul gordu ve buyuk elestiri aldilar.

Bu arada aralarindaki askin buyuklugunu gostermek icin, Hephaestion oldukten sonra, Roxana' nin hamile kaldigini belirtelim.